Kenmerken
De hamster (Cricetus cricetus) is een relatief fors knaagdier uit de familie van de Cricetidae. Het kleurrijke dier is nauwelijks te verwarren met andere knaagdieren, door de combinatie van een oranjebruine vacht, een oranje kop met witte vlekken en een zwarte buik. De witte vlekken op de kop zijn kenmerkend voor de dieren in West-Europa (ten westen van de Rijn). Hamsters kunnen tot 27 cm lang worden, hebben een korte staart en een gewicht tot maximaal 700 gram. In Nederland en Vlaanderen staat de hamster ook wel bekend als ‘korenwolf’ of ‘korenwoôf’. Lange tijd is aangenomen dat de hamsters in België, Nederland en aangrenzend Duitsland een aparte ondersoort vormden, C. cricetus canescens. Recent genetisch onderzoek heeft echter uitgewezen dat weliswaar sprake is van een genetisch duidelijk te onderscheiden populatie, maar dat er geen aanwijzingen zijn om de status van ondersoort te handhaven.
Ecologie
De hamster komt bij voorkeur voor in agrarische landschappen op löss- en leemhoudende gronden. Deze bodems bieden voldoende stevigheid voor het graven van een burcht. In Nederland zijn geschikte löss- en leemgronden beperkt tot Zuid- en Midden-Limburg ten zuiden van Roermond. Hier wordt de soort vooral aangetroffen op luzerne- en graanakkers en verder in kleinschalige landschapselementen als graften, overhoekjes en (soms) boomgaarden. Graslanden, bossen en akkers met bieten, aardappelen of maïs worden gemeden. Iedere hamster graaft een eigen burcht met meerdere ingangen en een uitgebreid ondergronds kamer- en gangenstelsel. Afhankelijk van de ligging kan een hamsterburcht uitgroeien tot een complex stelsel van gangen en kamers, dat jarenlang gebruikt wordt door meerdere generaties hamsters. Hamsterburchten worden gekenmerkt door de aanwezigheid van loodrechte valpijpen en één, soms twee, schuine pijpen met een stortberg. Gedurende het jaar kan een burcht in gebruik zijn bij meerdere hamsters, maar alleen in de voortplantingsperiode (die loopt van begin mei tot september) of bij een vrouwtje met jongen, worden meerdere dieren op dezelfde burcht aangetroffen. Hamsters kunnen twee tot maximaal drie jaar oud worden, maar het grootste deel wordt niet ouder dan enkele maanden, voornamelijk als gevolg van predatie. In een gunstige zomer kunnen de vrouwtjes twee tot drie maal 4 tot 8 jongen werpen, waarbij de jongen van de eerste worp diezelfde zomer ook al voor nageslacht kunnen zorgen. Na een zoogperiode van vier tot vijf weken verlaat het vrouwtje de jongen en de kraamburcht. Onder gunstige omstandigheden is een hamsterpopulatie in staat om snel in omvang toe te nemen, wat in het verleden zo nu en dan heeft geleid tot plagen. Een normale voorjaarsdichtheid ligt rond de twee burchten per hectare, terwijl tijdens plagen dit aantal kan oplopen tot tientallen burchten per hectare. Het voedsel van de hamster bestaat voornamelijk uit groene delen van planten, maar dierlijk voedsel (slakken, regenwormen, kevers) wordt ook gegeten. In de nazomer beginnen hamsters met het aanleggen van een wintervoorraad die voornamelijk bestaat uit graankorrels, en verder uit zaden, stukken bieten of wortelstokken van planten. Afhankelijk van het aanbod blijven de hamsters tot in november actief voedsel verzamelen, waarbij de wintervoorraad tot 20 kg kan aanzwellen. Overigens heeft een hamster naar schatting slechts één tot twee kilogram wintervoorraad nodig om de winterperiode te overleven.
Verspreiding
De natuurlijke habitat van de hamster ligt in de steppen van Oost-Europa, Rusland en Azië, hoewel ook daar agrarische gebieden worden bewoond. In West-Europa is de soort een typische cultuurvolger, waar open agrarische landschappen worden bewoond. In Nederland is de verspreiding van oudsher beperkt tot de löss- en leemgebieden ten zuiden van Roermond. Tot circa 1990 kwam de soort hier verspreid voor. In de periode 1970-1993 heeft een sterke achteruitgang plaatsgevonden met meer dan 75% en in 1999 resteerde nog een kleine deelpopulatie in Heer (gemeente Maastricht). In 2002 werd daar de laatste burcht gevonden van een wilde hamster.
De soort is behouden gebleven voor Nederland, doordat in 1999 bij Heer enkele dieren zijn gevangen om een fokprogramma mee te starten. Nakomelingen van deze dieren worden sinds 2002 uitgezet in leefgebieden verspreid over Zuid- en Midden-Limburg, in oude leefgebieden in Sibbe, Heer, Amby en Sittard. Bij het fokprogramma wordt zo nu en dan een dier uit België of Duitsland ingebracht, om de genetische variatie van de populatie te verhogen. Buiten deze herintroductiegebieden leven mogelijk nog steeds individuele hamsters. Vooralsnog lijken de herintroducties succesvol met enkele honderden burchten in 2006. Echter, pas over enkele jaren zal blijken of de hamster daadwerkelijk kans van overleven heeft in Nederland.
Bescherming
De achteruitgang van de hamster is een gevolg van de ingrijpende veranderingen die hebben plaatsgevonden in het agrarische gebied: de intensivering van de landbouw, het omzetten van akkers in graslanden, het verdwijnen van kleinschalige landschapselementen, wegenaanleg en woningbouw. Door middel van herintroductie en specifieke beschermingsmaatregelen wordt getracht de hamsterpopulatie in verschillende leefgebieden te herstellen. Hierbij worden natuurreservaten met kleine akkers en reguliere akkers op traditionele, hamstervriendelijke wijze beheerd. Niet alleen de hamster profiteert van deze maatregelen, ook andere karakteristieke soorten van het agrarische gebied, zoals de grauwe gors, de geelgors en de grauwe kiekendief, hebben baat bij de uitgevoerde maatregelen.
Bronnen
Deskundigheid
Zoogdiervereniging.
Literatuur
- Bal, D., H.M. Beije, M. Fellinger, R. Haveman, A.J.F.M. van Opstal en F.J. van Zadelhoff, 2001. Handboek Natuurdoeltypen (tweede, geheel herziene editie). Rapport Expertisecentrum LNV nr. 2001/020.
- Krekels, R., 1999. Beschermingsplan hamster 2000-2004 (Ministerie van LNV, Wageningen).
- Lina, P.H.C. & G. van Ommering, 1994. Rode lijst van bedreigde en kwestbare zoogdieren in Nederland. Toelichting op de Rode Lijst. Rapport IKC natuurbeheer nr. 12.
- Thissen, J., 2002. De geschiedenis van de hamster in Nederland. Zoogdier 13 (3):24-26.
Website
